Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου 2008

Εκατό χρόνια από το ναυάγιο του «Imperactice» στο Ελαφονήσι

Εκατό χρόνια από το ναυάγιο του «Imperactice» στο Ελαφονήσι
09/02/07 του Γιώργου Σταυριδάκη Μέλους Δ.Σ. του Iνστιτούτου Kρητικού Δικαίου

Η Ελαφόνησος είναι μία από τις πάμπολλες, ακατοίκητες όλες εκτός από τη Γαύδο παράκτιες νησίδες της Κρήτης και βρίσκεται στο ΝΔ άκρο των κρητικών παραλίων, στο Λιβυκό Πέλαγος.

Έχει έκταση 0,5 τ.χ. (1), απέχει 200 μέτρα από τις κρητικές ακτές (2), και είναι η μοναδική από τις νησίδες που προαναφέρθηκαν που συνδέεται με την ξηρά της Κρήτης, μέσα από ένα υποθαλάσσιο αβαθές και αμμώδες πέρασμα, το οποίο όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί όσο η θάλασσα δεν είναι ήρεμη.

Το πέρασμα αυτό ήταν η αιτία που το Ελαφονήσι πέρασε για πρώτη φορά στις σελίδες της νεότερης ιστορίας κατά τρόπο όμως τραγικό: Τον Απρίλιο του 1824 (3), κατά τις εκδικητικές επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού στη διάρκεια της Επανάστασης, 800 γυναικόπαιδα για να σωθούν είχαν καταφύγει στο Ελαφονήσι, ελπίζοντας ότι οι Τούρκοι δεν θα εντόπιζαν το αβαθές πέρασμα για να φτάσουν ως εκεί.
Όμως είτε από προδοσία είτε από κακοτυχία, οι διώκτες τους κατάφεραν να χρησιμοποιήσουν το πέρασμα και να εισέλθουν στη νησίδα, όπου κατέσφαξαν τους περισσότερους. Η σφαγή του Ελαφονησιού έμεινε στην ιστορία ως μία ακόμη αποτρόπαια πράξη εναντίον άμαχου πληθυσμού.

Μετά μερικές δεκαετίες, στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, το Ελαφονήσι θα περάσει και πάλι στην ιστορία κατά τρόπο επίσης τραγικό. Βρισκόμαστε στις αρχές το 1907. Η τουρκοκρατία έχει καταλυθεί στην Κρήτη που διανύει αισίως τον 9ο χρόνο της Αυτονομίας και η Νήσος Κρήτη «μετά των παρακειμένων νησιδίων» αποτελούν πλέον το έδαφος της Κρητικής Πολιτείας. Ηγεμόνας (Ύπατος Αρμοστής) της Κρητικής Πολιτείας ήταν τότε ο Αλέξανδρος Ζαίμης, που είχε αντικαταστήσει στη θέση αυτή από τον Σεπτέμβριο του 1906 τον Πρίγκηπα Γεώργιο.

Στην νησιωτική Κρητική Πολιτεία έχουν παραμείνει πολεμικά πλοία των Μεγάλων Δυνάμεων, από ένα από κάθε Δύναμη, οι «φυλακίδες», συνήθως όμως στη Νήσο βρίσκονται περισσότερα, και πολεμικά και εμπορικά, αφού η Σούδα χρησιμοποιείται ως σταθμός ανεφοδιασμού. Οι θαλάσσιες συγκοινωνίες της Κρήτης διεξάγονται με ελληνικά και ξένα (αυστριακό, ιταλικό κλπ) ατμόπλοια που προσεγγίζουν σε τακτική βάση τους τρεις μεγαλύτερους λιμένες της Νήσου, ενώ οι κρητικές θάλασσες βρίσκονται συχνά στο δρόμο των ατμόπλοιων ανεξάρτητα εάν έχουν προορισμό την Κρήτη.

Ένα από τα τελευταία, το «Imperactice» του Αυστροουγγρικού Λόυντ, που εκτελούσε το δρομολόγιο Τεργέστη – Καλκούτα, έπλεε τα ξημερώματα της Παρασκευής 9/21 Φεβρουαρίου 1907 κοντά στο Ελαφονήσι, μεταφέροντας 144 μέλη πληρώματος και 38 επιβάτες. Η θάλασσα του Ελαφονησιού είναι πάντοτε πολύ επικίνδυνη για τα παραπλέοντα πλοία, από τις πιο επικίνδυνες της Μεσογείου, και είχαν συμβεί εκεί αρκετά ναυάγια, αφού μία ελάχιστη παρέκκλιση από την πορεία του ενός πλοίου, μπορούσε να το ρίξει πάνω στις ξέρες της νησίδας.
Αυτό συνέβη και την ημέρα εκείνη. Λόγω της μεγάλης θαλασσοταραχή και της σφοδρότητας του ανέμου, το «Imperactice» ξέφυγε από την πορεία του και στη συνέχεια προσέκρουσε στους υφάλους του Ελαφονησιού. Οι επιβάτες και το πλήρωμα αναστατώθηκαν από τον εκκωφαντικό θόρυβο της πρόσκρουσης, ενώ λίγο μετά έσβησαν οι λαμπτήρες και επικράτησε απόλυτο σκοτάδι (4).

Ο πλοίαρχος διέταξε το πλήρωμα και τους επιβάτες να συγκεντρωθούν στη πλώρη του πλοίου, ενώ η πρύμνη ήταν μισοβυθισμένη και οι αποθήκες και οι χώροι των επιβατών είχαν γεμίσει νερό. Μερικά μέλη του πληρώματος παράκουσαν την εντολή και έπεσαν με βάρκες στη θάλασσα, πράγμα που επέτεινε τον πανικό. Αργότερα και άλλοι ρίχτηκαν με σωσίβια στη μανιασμένη θάλασσα, οι περισσότεροι όμως παρέμειναν στο μισοβυθισμένο πλοίο, που κινδύνευε ανά πάσα στιγμή να βυθισθεί.
Στο σημείο αυτό φάνηκε η αυταπάρνηση του κρητικού πληθυσμού, που μόλις αντελήφθη το ναυάγιο έσπευσε στην ακτή και υπό την καθοδήγηση του Ηγουμένου της γειτονικής Μονής Χρυσοσκαλίτισσας αφενός κατάφερε να σώσει όσους ανθρώπους ήταν δυνατόν να σωθούν, αφετέρου κατάφερε να παράσχει τις πρώτες βοήθειες ώστε να μη κινδυνεύσουν οι ναυαγοί που ήταν σε άσχημη κατάσταση.

Ταυτόχρονα έγινε προσπάθεια να ειδοποιηθούν οι κεντρικές αρχές, πράγμα που τότε δεν ήταν εύκολο. Μετά από 15ωρη πορεία ένας από τους ντόπιους κατάφερε να ειδοποιήσει για το ναυάγιο. Ταχύτερα προσέτρεξαν τα πολεμικά πλοία. Πρώτο έφτασε το ρωσικό «Χιβίντιτς» που παρέλαβε κάποιους ναυαγούς, ενώ αργότερα έσπευσαν στο σημείο του ναυαγίου και άλλα πλοία που παρέλαβαν και τους υπόλοιπους ναυαγούς που μεταφέρθηκαν σώοι στα Χανιά.

Η υπόθεση του ναυαγίου του «Ιmperactice», πέραν της τραγικότητάς της, ανέδειξε και την άψογη κρατική οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας. Η Κρητική Πολιτεία δεν είχε βεβαίως πολεμικά πλοία στη διάθεσή της, όμως οι οργανωμένες υπηρεσίες της, πρώτα η Λιμενική Υπηρεσία και έπειτα η Κρητική Χωροφυλακή, οι οποίες έλαβαν τα συγχαρητήρια από την πλοιοκτήτρια, προσέφεραν τα μέγιστα μαζί με τους μοναχούς της Μονής Χρυσοσκαλίτισσας και τον κρητικό λαό, ώστε να περιορισθούν οι συνέπειες του ναυαγίου και να σωθούν όσες ανθρώπινες ζωές ήταν δυνατόν υπό αυτές τις περιστάσεις να σωθούν.

Όμως η ιστορία αυτού του ναυαγίου δεν σταματάει εδώ. Κύρια αιτία του ναυαγίου ήταν η έλλειψη φάρου στο Ελαφονήσι. Στην επόμενη δεκαετία, όντας πρόσφατο το πολύνεκρο ναυάγιο, το ελληνικό κράτος κατασκευάζει (1924) στο Ελαφονήσι έναν πέτρινο φάρο, για να αποφευχθούν στο μέλλον παρόμοια δυστυχήματα.
Έχει προηγηθεί βέβαια η Ένωση, αλλά και ο Μεγάλος Πόλεμος που συντάραξε την Ευρώ-πη και η κατάρρευση των Αυτοκρατοριών, μεταξύ των οποίων και η Τσαρική. Μετά την αλλαγή του καθεστώτος στη Ρωσία, πολλοί αξιωματούχοι του παλαιού καθεστώτος εγκαθίστανται σε ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα (5).

Μεταξύ των εμιγκρέδων αυτών που φτάνουν στην Αθήνα είναι και ο Ρώσος Ναύαρχος Νικόλαος Φιλοσοφώφ, ο οποίος φιλοξενείται αρχικά στην ελληνική βασιλική αυλή, από την οποία όμως αποχωρεί επειδή «ο υπερήφανος χαρακτήρας του δεν του επιτρέπει να ζει μέσα στην αδράνεια του Τατοίου» και ζητεί να λάβει την ελληνική υπηκοότητα (6).
Μετά την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας, ζητεί ακρόαση από τον Στυλιανό Λυκούδη, Διευθυντή και ιδρυτή της Υπηρεσίας Φάρων με μοναδικό αίτημα να προσληφθεί στο Σώμα Φαροφυλάκων. Την εποχή αυτή έχει κτισθεί ο Φάρος του Ελαφονησιού, και ο Λυκούδης αποφασίζει να τον τοποθετήσει εκεί.

Όταν όμως του ανακοινώνει την τοποθέτησή του στο Ελαφονήσι, ο Ν. Φιλοσοφώφ συγκινημένος του αναφέρει ο ίδιος ήταν ο πλοίαρχος του «Χιβίντιτς» που πρώτο είχε σπεύσει στο Ελαφονήσι για να παραλάβει τους ναυαγούς του «Imperatice» και πρόσθεσε ότι «εκεί που έσωσα τόσους ναυαγούς, σώζομαι και εγώ».
Το οριστικό τέλος αυτής της υπόθεσης θα έρθει αρκετά χρόνια αργότερα. Στο τέλος της Κατοχής, τα γερμανικά στρατεύματα κατά την αποχώρησή τους από την Κρήτη ανατινάζουν τον πέτρινο φάρο, καθώς και το κενοτάφιο που είχε στήσει το Λόυντ στο Ελαφονήσι στη μνήμη των θυμάτων του ναυαγίου.

Έτσι εξαφανίστηκαν και τα τελευταία ίχνη που συνδέονταν άμεσα με ένα «από τα πιο φημισμένα ναυάγια που προκλήθηκαν από έλλειψη φάρου», εκείνο του υπερωκεανείου «Αυτοκράτειρα» του Αυστροουγγρικού Λόυντ» που προσέκρουσε τα ξημερώματα της 9/21 Φεβρουαρίου 1907 στους υφάλους του Ελαφονησιού στο Λιβυκό Πέλαγος, απέναντι από το ΝΔ άκρο της Νήσου Κρήτης.

1. Oliver Rackham – Jennifer Moody. Η δημιουργία του κρητικού τοπίου, 293.
2. Αλεκ. Κ. Δρουδάκης, «Η σφαγή του Λαφονησιού», Κρητική Εστία.
3. Κωστής Παπαγεωργίου. Τα νησιά της Κρήτης, 73 επ.
4. Γιώργος Πατρουδάκης, Κρητικό Πανόραμα 8 (2005), «Το τρομερό ναυάγιο του IMPERATRIX», 54 επ.
5. Όσα αφορούν τον Ν. Φιλοσοφώφ έχουν ληφθεί από άρθρο του Νικόλα Ζηργάνου στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της 13.8.1995 με τίτλο «Νικόλαος Ν. Φιλοσοφώφ. Ο Ρώσος Ναύαρχος που έγινε Έλληνας φαροφύλακας στο Ελαφονήσι και στα Κύθηρα» στο αφιέρωμα «ΠΕΤΡΙΝΟΙ ΦΑΡΟΙ».
6. Συνεπώς δε φαίνεται να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα τα σημεία αξιόλογων δημοσιευμάτων που εμφανίζουν τον Ρώσο αξιωματικό περίπου σαν επαίτη, που εκλιπαρούσε να λάβει κάποια οποιαδήποτε θέση κλπ, σύμφωνα με το εμπεριστατωμένο άρθρο της υπ.(5).

Πηγή: http://goodnet.gr
http://goodnet.gr/index.php?id=32,653,0,0,1,0